Saint-Saens/Poulenc - Organ Symphony/Concerto

To muzyka klasyczna, wykonana przez jedną z najstarszych orkiestr zza naszej wschodniej granicy, pod dyrekcją maestro Aleksandra Anissimova. Repertuar jest oryginalny, a raczej - bardzo rzadko rejestrowany (pierwsze nagranie tych utworów w Polsce w ogóle. Katalogi koncernów zawierają jedynie pojedyncze rejestracje tych dzieł i jest ich kilka). Monumentalny aparat wykonawczy obejmuje nie tylko orkiestrę symfoniczną, ale także organy, a nagranie jest trudniejsze niż w wypadku dzieł Mahlera i Wagnera. Problem polega również na znalezieniu odpowiedniej sali. W pierwszej chwili na myśl przychodzą kościoły. Tam znajdziemy najlepsze instrumenty, ale umieszczenie w świątyniach pełnego składu orkiestry symfonicznej oznacza zwykle przegraną walkę z długim pogłosem i w efekcie ograniczoną przejrzystość. Filharmonia w Mińsku dysponuje stosunkowo niewielką salą koncertową, ale znajdują się w niej organy cenione przez wielu wykonawców.

Nagranie wszystkich utworów na tej płycie to live (warto na to zwrócić uwagę przy ocenie wykonania). Rejestracja koncertu pochodzi z końca 2009 roku. Podczas niej sala była po brzegi wypełniona publicznością.

Krążek został wytłoczony na złotym nośniku. Nakład jest limitowany. Na rynek trafiło tylko 1000 egz.

Finał "Symfonii organowej" to doskonała próba możliwości systemu hi-fi (chociaż przede wszystkim piękna muzyka). Na żadnych głośnikach nie zabrzmi tak, jak na żywo, ale przynajmniej można spróbować zbliżyć się do tego efektu.

Nagranie jest pozbawione kompresji dynamiki. Zachowanie szerokiej skali powoduje, że średni poziom głośności nie jest wysoki. Oznacza to w praktyce, że trzeba gałkę wzmacniacza przekręcić bardziej w prawo. Zalecana jest tu jednak ostrożność!

W projekt zaangażowali się białoruscy artyści. Oprawę wizualną przygotował Vladimir Tsesler, poezją opatrzył go Leonid Petrenko. Nie tłumaczyliśmy jej na inne języki. Nie wszystko się da przetransponować na wąskie tory.

Francis Poulenc (1899-1963)

Concerto in G minor, for Organ, Strings and Timpani  

  1. Andante -  2.58

  2. Allegro giocoso -   2.14

  3. Subito andante moderato -  7.45

  4. Tempo allegro, molto agitato -  2.44

  5. Très calme. Lent -  2.24

  6. Tempo di l’allegro initial - 2.09

  7. Tempo introduction. Largo - 3.24

Camille Saint-Saens (1835-1921)

Symphony No. 3, Op. 78 “Organ Symphony"

  8.  I.   Adagio - Allegro moderato 9.40

  9.  Poco adagio - 9.32 

10. II.  Allegro moderato - Presto - Allegro moderato - 7.23

11. Maestoso - Allegro - Molto allegro - Pesante - 8.41

 Total time: 58.55

Jan Bokszczanin - organy

State Academic Symphony Orchestra of the Republic of Belarus

Alexander Anissimov - dyrygent

Alexander Novikov - kotły

Zestawienie organów z orkiestrą spotyka się sporadycznie w literaturze muzycznej. Powodem być może jest to, że organy są same w sobie instrumentem o wielkim potencjale, oferującym kompozytorowi szerokie możliwości kolorystyczne i techniczne. Rzadkim przykładem połączenia są dzieła symfoniczne Camille’a Saint-Saënsa (1835-1921) i Francisa Poulenca (1899-1963).

Symfonia Nr 3, c-moll op. 78 ukończona w 1886, roku śmierci Ferenca Liszta i jemu dedykowana, jest obrazem wierności klasycznym, sprawdzonym w przeszłości zasadom. W czasach, gdy tworzyli F. Liszt, J. Brahms, R. Wagner, G. Verdi, a później przedstawiciele młodego pokolenia - C. Debussy i M. Ravel, postawa artystyczna Saint-Saënsa musiała zastanawiać. Wierność tradycji nie oznaczała nieznajomości oraz ignorowania osiągnięć współczesności. Hector Berlioz podziwiał rozległą wiedzę Saint-Saënsa wyniesioną ze studiów, ale też podkreślał jego "brak doświadczenia" w wykorzystaniu zdobyczy warsztatu kompozytorskiego. Trzecia symfonia, zwana także "symfonią z organami", jest w zasadzie utworem zbudowanym według czteroczęściowego schematu klasycznego: Allegro moderato poprzedzone wolnym wstępem Poco adagio, Scherzo (Allegro moderato i Presto), oraz Finale (Allegro) z ponownie wolnym wstępem (Maestoso). Cechą charakterystyczną jest to, że części grupowane są parami, tworząc całość złożoną z dwóch ogniw. Spójność zapewnia pokrewieństwo tematyczne obejmujące wszystkie fragmenty utworu (wpływ Liszta). Temat poddawany jest przekształceniom wariacyjnym, modyfikowany (także harmonicznie, rytmicznie, tonalnie), również wzbogacany od strony instrumentacji. Głównym nośnikiem dramatyzmu są smyczki, co można przypisać wpływom Liszta. Od Berlioza zapożyczył Saint-Saëns idee odnoszące się do sonorystycznego spojrzenia na orkiestrę, w tym także fortepian (w Allegro moderato i części drugiej Finale). Wykorzystanie organów (Saint-Saëns przez wiele lat był organistą kościoła St. Madeleine w Paryżu) nie wydaje się mieć związku z upodobaniem do monumentalizmu, jaki obserwujemy w twórczości kompozytorów XIX wieku. Wprowadzając w finale III symfonii organy, potrafił doskonale podkreślić dramatyzm i patos tej części.

Concerto en sol mineur pour orgue, orchestre a cordes et timbales Francisa Poulenca skomponowane zostało w 1938 na zamówienie księżnej de Polignac i jej dedykowane. Pomyślane na wzór fantazji w stylu Buxtehudego jest kompozycją jednoczęściową, ale wieloodcinkową, o naprzemiennie zróżnicowanych tempach i charakterze. Chociaż kompozytor chętnie sięga w partiach solowych po chwyty techniczne (figury) właściwe muzyce baroku, to nie rezygnuje z harmonii typowej dla schyłkowych lat romantyzmu. Zresztą, ta mieszanka tradycji i nowoczesności jest charakterystyczna dla całej twórczości Poulenca. Temat główny koncertu, energiczny i poważny na początku wraz z rozwojem formy staje się coraz bardziej spokojny, na koniec zatapia się w atmosferze niematerialnego spokoju. Niekonwencjonalne połączenie altówki solo, która jest tu instrumentem dominującym, organów i kotłów (con sordino) tworzy aurę nieziemskiego, eterycznego piękna.

Dr Tadeusz Maciejewski

Jan Bokszczanin (ur. 1974, Astrachań, Rosja), organista.

W 2000 roku ukończył studia w Akademii Muzycznej im. Fryderyka Chopina w Warszawie, w klasie prof. Joachima Grubicha. W latach 2002-2003 był stypendystą doktoranckim w University of North Texas (USA) prof. Jesse E. Eschbacha. W 2006 uzyskał stopień doktora sztuki. Uczestniczył w licznych kursach mistrzowskich prowadzonych przez profesorów: Guya Boveta (Szwajcaria), Jamesa Davida Christie (USA), Aleksandra Fisejski (Rosja), Bernharda Hassa (Niemcy), Zsigmonta Szathmary (Węgry) oraz Haralda Vogla (Niemcy). Koncertuje w kraju i za granicą (Białoruś, Dania, Finlandia, Litwa, Niemcy, Rosja, USA). Współpracuje z zespołami kameralnymi i orkiestrami, m.in. z Concerto Avenna, Camerata Vistula, Musicae Antiquae Collegium Varsoviense, Państwową Akademicką Orkiestrą Symfoniczną Republiki Białoruskiej. Jan Bokszczanin nagrał dziewięć płyt z muzyką organową dla wytwórni: Acte Prealable, DUX, Hi-Fi i Muzyka ARMS Records oraz Musica Sacra Edition. Jedna z nich otrzymała I nagrodę na Międzynarodowym Festiwalu Filmów i Multimediów - Niepokalanów 2000, a dwie były nominowane do nagrody "Fryderyki". Jan Bokszczanin jest także autorem książki "Geneza i tradycje rosyjskiej muzyki organowej" (Warszawa 2001), a także redaktorem dodatków nutowych zamieszczonych w periodyku "Liturgia Sacra". Pod jego redakcją w wydawnictwie "Polihymnia" ukazały się trzy zeszyty z utworami Mariana Sawy (2007, 2008). Od kilku lat jest członkiem zarządu Towarzystwa im. Mariana Sawy.

Wielu współczesnych kompozytorów pisało dla niego swoje utwory, m.in.: Marian Sawa, Adam Sławiński, Miłosz Bembinow, Dariusz Przybylski, Krzysztof Herdzin, Włodzimierz Pawlik, Ryszard Borowski. Marian Sawa dedykował mu osiem z jedenastu skomponowanych dla niego utworów. Jan Bokszczanin jest dyrektorem artystycznym Legionowskiego Festiwalu Muzyki .

***

Aleksander Anissimov jest głównym dyrygentem i dyrektorem artystycznym Państwowej Akademickiej Orkiestry Symfonicznej Republiki Białorusi, honorowym dyrygentem (conductor emeritus) Państwowej Orkiestry Symfonicznej Irlandii, głównym dyrygentem Państwowego Akademickiego Teatru Opery i Baletu w Permie (Rosja), a także głównym dyrygentem Busan Philharmonic Orchestra w Korei Południowej. Został także odznaczony tytułem zasłużonego działacza sztuki Rosji.

Aleksander Anissimov (ur. w Moskwie) ukończył konserwatoria muzyczne w Moskwie i Petersburgu. Od 1980 roku piastował stanowisko głównego dyrygenta Teatru Wielkiego na Białorusi. Przez ponad 20 lat pracy w Teatrze operowym zrealizował wiele znaczących projektów: "Maddalena" Prokofiewa (po raz pierwszy w ZSRR), "Mistrz i Małgorzata" Glebowa (premiera), "Nowy Świat" Semenyako (premiera), "Dzikie polowanie króla Stacha" Sołtana (premiera, nagroda państwowa). W 2001 roku Ministerstwo Kultury Republiki Białorusi mianowało Anissimova głównym dyrygentem i dyrektorem artystycznym Państwowej Akademickiej Orkiestry Symfonicznej Republiki Białorusi. Pod jego opieką Orkiestra i Filharmonia znalazła nowe formy działalności koncertowej: cykle symfoniczne "Żywa Klasyka", "Kraj Symfonia", "Zmartwychwstanie Klasyki". W wykonaniu orkiestry pod batutą Anissimova po raz pierwszy zabrzmiały dzieła Smolskiego, Gorelowej, Pytalewa, Mdivani, Korolczuka i wielu innych. Anissimov dyrygował charytatywnym galowym koncertem zorganizowanym przez Fundację Czarnobyla w Dublinie, a także uczestniczył w mińskim przedsięwzięciu "Czarnobyl po 20 latach".

Za swoją pracę Aleksander Anissimov otrzymał wiele nagród: Dyplom Naczelnej Rady Republiki Białorusi (1985), "Laureat Państwowej Nagrody Republiki Białorusi" (1996), "Medal im. Franciszka Skoryny" (1997). W 1993 roku od orkiestry "Santa Cecilia" w Rzymie otrzymał pałeczkę dyrygencką Leonarda Bernsteina. W 1995 roku moskiewska gazeta "Muzyczna Elita" nadała mu tytuł "Dyrygenta Roku". W 2001 roku maestro Anissimow otrzymał tytuł doktora honoris causa od Państwowego Uniwersytetu Irlandii. Piastuje także stanowisko prezesa Stowarzyszenia im. Ryszarda Wagnera w Irlandii. Jest również laureatem nagrody teatralnej "Złota Maska" (2005). W 2006 roku został uhonorowany medalem Fundacji Iriny Archipowej. Został także odznaczony tytułem Zasłużonego Działacza Sztuki Rosji. 

Maestro Anissimow często koncertuje. Do najbardziej znaczących wykonań należy zaliczyć takie przedstawienia jak: "Borys Godunow" w Paryżu (Opera Comique), "Kniaź Igor" w Huston i Marsylii, "Wojna i Pokój" w San-Francisco, "Andre Chenier" w Adelajdzie, "Don Carlos" w Genui, "Madame Butterfly" w Sankt Petersburgu (Mariinsky Theatre), "Eugeniusz Oniegin" w Moskwie (Teatr Bolshoi) i w Paryżu (Opera Bastille), "Moc przeznaczenia" w Hamburgu (Staatsoper). Dyskografia Anissimowa obejmuje komplet muzyki symfonicznej i baletowej A. Głazunowa w wykonaniu Moskiewskiej Orkiestry Symfonicznej (Naxos), komplet symfonii Rachmaninowa, włączając "Dzwony", w nagraniu Państwowej Orkiestry Symfonicznej Irlandii (Naxos), X Symfonię Szostakowicza z Australian Youth Orchesra (Melba), oraz nagranie DVD (EMI) inscenizacji "Lady Mackbet z mceńskiego powiatu" Szostakowicza w wykonaniu orkiestry i solistów Gran Teatre del Liceu (Barcelona).

***

Państwowa Akademicka Orkiestra Symfoniczna Republiki Białorusi jest jednym z najstarszych zespołów działających na terytorium byłego Związku Radzieckiego. Powstała w kwietniu 1927 roku, a pierwszy występ odbył się pod batutą wybitnego kompozytora Reinholda Gliera. Białoruska Orkietra Symfoniczna zawsze wyróżniała się spośród innych radzieckich zespołów. Współpracowali z nią, poczytując sobie to za zaszczyt, tacy dyrygenci jak: I. Musin, K. Zanderling, K. Kondrashin, Y. Temirkanov, D. Kitaenko, K. Tsekki, M. Ferrero, E. Mravinsky, G. Rozhdestvensky, E. Svetlanov, X. Yvaki, V. Gergiev oraz kompozytor A. Chaczaturian. Na dzisiejszą rangę i popularność orkiestry duży wpływ mieli - przez wiele lat współpracujący z zespołem - tak wybitni i charyzmatyczni dyrygenci jak V. Kitaev, Y. Efimov, V. Dubrovski, G. Provatorov. W 2001 roku głównym dyrygentem orkiestry został Aleksander Anissimov, który dał początek nowemu twórczemu wzlotowi orkiestry. Z symfonikami białoruskimi występowali najwybitniejsi soliści XX wieku tacy jak: D. Ojstrach, S. Richter, M. Rostropovicz, G. Vishnevskaya, E. Gilels, L. Kogan, N. Gutman, M. Maisky, G. Kremer, Y. Menuhin, V. Ashkenazy, I. Stern, V. Cliburn. Repertuar wykonywany przez orkiestrę jest obszerny i różnorodny - od symfonicznej klasyki rosyjskich i europejskich kompozytorów po światową muzykę XX i XXI wieku.